БÆЛДÆРÆН

Бæлдæрмæ кувæн бæрæгбон. Уалдзыгон бæрæгбон. Æрлæууы, æрдз йæ зымæгон фынæйæ куы райхъал вæййы, рæдзæ-мæдзæ куы нал фæкæны, фæлæ Хуры хъарммæ бынтондæр куы базмæлы, уæд. Æхсæв æмæ бон сæ бартæ кæрæдзимæ куы радтынц æмæ бон даргъдæр кæнын куы райдайы, уæд йæ тыхы бацæуы Бæлдæр, йæ хъомыс байзæры зæххыл, æмæ гуырдз кæнынмæ, билцъ уадзынмæ фæвæййынц, чидæриддæр, цыдæриддæр йæ фæстæ мыггаг уадзы, уыдон.

«Ирон адæмы уырнынадмæ гæсгæ, Хуыцау фыццаг сфæлдыста хъæд, дуртæ, фос, – фыссы ахуыргонд Цыбырты Людвиг, – фæлдисгæ та сæ скодта къæйттæй, æмæ Бæлдæрæны уыдонæн вæййы къайады бон, уæд бауддзыд вæййынц. Дзырдтой, зæгъгæ, хъæд джыртмæ цæуы. Афтæмæй Бæлдæрæн цасдæр бæрцæй нымад цыдис «бауддзыдуæвыны стыр боныл». Иугæр афтæ уыд, уæд дзы сылгоймæгтыл дæр æмбæлдис иукъорд нæфæтчыйы æгъдæуттæ кæнын. Уыцы бон уыдонæн нæ фæтчыдис дурыл кæнæ хъæдыл бадын, хъуамæ-иу бадтаиккой зæххыл, уымæй дæр уæгъдибар æнæгъдау бадтæй нæ, фæлæ, йæ къæхтæ йæ быны æрбатымбыл кодтаид, афтæмæй».

Бæлдæрæны нæ фæтчыдис хъæд калын, бæлæстæ æмæ æндæр зайæгойтæ æхсæдын, бæрæгбонæн сыл кусарт æргæвдын. Уымæн æмæ цæмæдæриддæр уддзыдæй зæрдæхсайæн уыд, уый æрмæст бахъыгдарын дæр тæригъæдыл нымад уыд. Уыцы бон æгъдаумæ гæсгæ хъуамæ алчидæр уыдаид хъæлдзæг, зæрдæрухс, боныгон фынæй кæныны бар никæмæн уыд. Æппæт æрдз дæр куы райхъал, уæд ды та фынæй кæныс!

Бæлдæрæны бæрæгбон, дам, куыдæй арвитай, афтæ уыдзæн дæ цард афæдзы дæргъы. Уымæ гæсгæ адæм сæхи дардтой хъæлдзæг, кодтой Бæлдæрæны куывдтæ, архайдтой фынгтæ куыд бæркадджындæрæй æвæрыныл, куывтой Стыр Хуыцаумæ, Уастырджимæ, Бæлдæр æмæ иннæ зæдтæм, дауджытæм, куырдтой сæ ивгъуыд азæй хуыздæр хæрзтæ, хъæздыг тыллæг, сæ фосæн бирæ æмæ хæрзхъæд зæйц. Уыцы бонмæ йæхиуыл хæс ничи уагъта, фыстой фыййæутты æмæ хъомгæсты афæдзы мызд дæр æмæ йæ хуыдтой Бæрнаг фидæн бон дæр. Уыцы бонæй фæстæмæ фосæн скъæты, хæрæны холлаг нал лæвæрдтой.

Бæлдæрæны бæрæгбоны æгъдæуттæ сты Ногбоны æгъдæутты æнгæс. Æмæ уый хуымæтæджы нæу. Нæ рагфыдæлтæ Хуры царддæттæгыл куы нымадтой, артæн, зынгæн нымд куы кодтой, уыцы заман. Ног азы æрцыд нымадтой, Хур-иу Зæхмæ фæстæмæ куы раздæхт, цард ыл-иу йе 'ппæт хъарутæй куы бафтыдта, бон-иу æхсæвæй даргъдæр кæнын куы райдыдта, уæд. Ныр дæр ма уыцы афон Ногбон бæрæг кæнынц уыцы диныл хæст зороастриæгтæ Иран, Афганистан æмæ Индийы. Æмæ, æвæццæгæн, уыдон, стæй нæ фыдæлтæ дæр растдæр уыдысты. Уымæн æмæ æппæт æрдзæн: цæрæгойæ-зайæгоймæ йæ ног аз бæлвырдæй уæд райдайы, уæд сыл æрбакæлы царды комытæф йе 'ппæт тыхтæй æмæ монцтæй. Уæд вæййы бирæ цæмæндæртæн сæ райдайæн. Кæй зæгъын æй хъæуы, афæдзæн дæр.

Дунейы цæрæг адæмтæ бæрæг кæнынц (Зæронд Ног аз дæр нымайгæйæ) авд Ногбоны бæрц. Индуизтæм Ногбон ралæууы февралы кæнæ мартъийы, мæй йæ цалхыдзаг куы свæййы, уæд. Уый фæстæ вæййы бахаистты Ног аз – хонынц æй Навруз æмæ йæ бæрæг кæнынц 21 мартъийы. Йæ хæдфæстæ – 22 мартъийы – ралæууы зороастрийæгты Ногбон. Уирæгты (дзуттыты, дзуттæгты) Ног аз та – 16-17 сентябры. Буддæмæ кувæг адæмы къæлиндары Ног азы æрцыд вæййы мæй æмæ æрдæджы дæргъы алы рæстæджыты – январы кæронæй мартъийы фыццаг дæс боны онг. Рагацау æй банымайынц астрологион таблицæтæм гæсгæ.

Афтæ чи зæгъы, Бæлдæрæн Куадзæны хæдфæстæ хуыцаубоны вæййы, уыдон та рæдийынц. Чи зоны, ирон комуадзæны фæстæ. Ныры Куадзæн та куы апрелы вæййы, куы – майы. Бон æмæ æхсæв æмийасы рæстæг та æрвылаз дæр æрæййафы мартъийы.

кæс «АРВЫ ДУАР»-Ы СÆРГÆНДТÆ